خبرنگار: محمد صادق رضایی- اسلام آباد پاکستان
پاکستان به جهنمی برای مهاجرین افغان و بهشتی برای کمیشن‌کاران تبدیل شده است.
هزاران مهاجر افغان که پس از تحولات سیاسی در افغانستان به پاکستان پناه آورده است، این روزها با مجموعه‌ای از چالش‌ها و بحران‌های شدید تهدید می‌شوند. از نبود وضعیت قانونی مشخص شده است تا مسائل اقتصادی، آموزشی، روانی و اجتماعی مشخص شود.
نبود مدارک معتبر و مشکلی در تمدید ویزا باعث می شود که تعداد زیادی از این مهاجرین در حالت بلاتکلیف و بدون اسناد قانونی زندگی کنند. این وضعیت نه تنها مانع از دسترسی به خدمات مانند سلامت، آموزش و شغل می‌شود، بلکه آنها را در معرض خطر، آذر پلیس و اخراج قرار داده است.
شماری از مهاجرین افغان مقیم پاکستان در گفت‌وگو با خبرنگار گفتمان ملی افغانستان، از مشکلات و چالش‌های جدی که با آنها روبرو هستند، پرده برداشتند.
این مهاجرین می‌گویند که در هفته‌ها و ماه‌های گذشته، دولت بر روی روند انجام ویزاهای آنها اعمال شده است. پیش‌تر ویزاهای آنها معمولاً برای سه یا شش ماه می‌شد، اما اکنون مدت اعتبار ویزاها به یک ماه کاهش یافته و حتی در بسیاری موارد، همان ویزاهای یک‌ماهه نیز با سختی و شرایط تغییر می‌شوند.
یکی از مهاجرین افغان در این زمینه میگوید: «چاره‌ای جز تمدید و فرار نداریم. تمدید می‌کنیم چون ناچاریم، و فرار می‌کنیم چون درخواست ویزای ما نشد یا پاسخی نگرفتیم. وقتی پولیس برای تلاشی خانه‌ها می‌آید، مجبور به فرار می‌شویم.»
در کنار این فشارها، روند بررسی پرونده‌های پناهندگی نیز مشکل دیگری است که مهاجرین با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. «احمد» و «کاظم» (نام‌های مستعار)، دو تن از مهاجرین، می‌گویند که سال‌هاست منتظر انتقال به غربی هستند.
احمد میگوید: «روند رسیدگی به درخواست‌های پناه بسیار زمان‌بر است. همزمان، روابط دولت پاکستان را برای ما طاقت فرسا کرده است. از دولت پاکستان و غرب می‌خواهیم مشکلات ما را جدی بگیرد و این روند را تجربه کند.»
کاظم نیز که نزدیک به سه سال است در پاکستان در انتظار انتقال به کشور امنی به‌سر می‌برد، می‌افزاید:
«تا حال به هیچ نتیجه‌ای ملموسی نرسیده‌ایم. امیدواریم هرچه زودتر از این وضعیت بلاتکلیفی نجات پیدا کرده و زندگی جدید و مطمئنی را آغاز کنیم.»
در این میان، رنا (نام مستعار)، یکی از فعالان مدنی افغان که بیش از دو سال در پاکستان منتظر نتیجه پرونده خود است، وضعیت مهاجرین را چنین توصیف می‌کند:
«پاکستان به جهنمی برای مهاجرین افغان و بهشتی برای کمیشن‌کاران تبدیل شده است. این افراد از شرایط سخت مهاجرین سوءاستفاده می‌کنند و برای تمدید ویزا و سایر موارد، مبالغ هنگفتی از آنها می‌گیرند. دولت پاکستان نباید به چنین سودجویانی اجازه دهد از درمان مهاجرین بهره برداری کنند.»
الیاس سمسور، استاد دانشگاه، متعتقد است که دولت پاکستان از این محدودیت ها سود اقتصادی می کند. او میگوید: «اگر هر ماه مهاجرین باید پول را برای تمدید ویزا بپردازد، برای اینکه دولت سود بیشتری داشته باشد، نسبت به هر سه یا شش ماه این کار انجام شود. این یک حساب اقتصادی است.»
او همچنین هشدار می‌دهد که نباید از وضعیت مهاجرین به‌عنوان برای فشار بر حکومت طالبان استفاده شود:
«چنین برخوردی نادرست و غیراخلاقی‌ست. مردم افغانستان فراتر از سیاست‌های طالبان، پیوندهای میانی و تاریخی با مردم پاکستان دارند.»
گزارش‌های گزارش‌های بین الملی روند اخراج مهاجران افغان از پاکستان همچنان با شدت ادامه دارد و به گزارش خبری شبکه الجزیره، تنها در یک ماه گذشته از بیش از 800 مهاجر افغان از این کشور اخراج شده‌اند. این روند بخشی از برنامه سه‌مرحله‌های دولت پاکستان برای بازگرداندن تمامی شهروندان افغان اسناد قانونی است.
الجزیره در گزارشی به تاریخ ۱۸ آوریل ۲۰۲۵ نوشته بود که دولت پاکستان از ماه اکتبر سال گذشته میلادی (۲۰۲۳) اخراج مهاجرین را با شدت آغاز کرده و اعلام کرده است که مرحله اول آن شامل اخراج همه افغان‌ها می‌شود که اسناد اقامت آنها وجود ندارد.
در همین حال، خبرگزاری رویترز گزارش داد که امیر متقی، سرپرست وزارت امور خارجه، در دیدار با وزیر خارجه پاکستان نظر خود را نسبت به نحوه برخورد با مهاجرین افغان در پاکستان داشته و خواستار یک نظر در این سیاست است.
در همین حال، روزنامه گاردین بریتانیا در گزارشی به تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۲۵ نوشته که اخراج مهاجرین، به‌ویژه زنان فعال اجتماعی و حقوق بشری، آنها را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد و این روند می‌تواند به اجرای قوانین جدید بین‌المللی پناهندگی تلقی شود.
از زمان آغاز مهاجرت مهاجران افغان در اکتبر 2023، طرح اخراج نزیک به یک میلیون افغانی از این کشور اخراج شده است. این آمار شامل مهاجرانی می‌شود که به صورت اجباری یا داوطلبانه به افغانستان بازگشته‌اند.
در حال حاضر، حدود 3 میلیون افغانی در پاکستان زندگی می‌کنند که سال‌ها پیش از تسلط طالبان وارد این کشور شده‌اند. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، این افراد در معرض خطر اخراج قرار دارند.
در همین حال، بر اساس گزارش‌های متعدد از جمله‌های بی‌بی‌سی و تحلیل تحلیلی پاکستانی، بررسی مهاجران تنها به مسائل امنیتی محدود نمی‌شود. دولت پاکستان ادعا می‌کند که در ناامنی‌ها حضور افغان‌ها را داشته است، در اعتراضات ضددولتی، و عدم همکاری طالبان با طالبان در طالبان پاکستان، از عوامل اصلی این تصمیم بوده است. در عین حال، کاهش شدید کمک‌های مالی بین‌المللی برای حمایت از مهاجران نیز انگیزه اقتصادی مهمی برای این اقدام بوده است. به گزارشگران، پاکستان دیگر انگیزه های سیاسی، امنیتی و اقتصادی گذشته برای نگهداشتن مهاجران افغان را ندارد.